Esaera zaharra herriko jendeak sortutako esaldi zehatza da, bere atzean beti esanahi bat daukalarik. Hauek gomendioak izaten dira, metaforak, hitz-jokoak, umorezkoak... eta ahoz transmitituz joan dira belaunaldiz belaunaldi, gure eskuetara heldu arte. Gaur egun, jendeak ez ditu asko erabiltzen, baina kontuan izan behar dugu jakinduria handia transmititzen dutela eta hauek galtzea oso tamalgarria izango litzatekeela.
Atsotitzek gai-eremu handiak biltzen dituzte: animaliak, baloreak, ohiturak, gizartea, mitologia, natura, tradizioa, folklorea, antzinako usteak...
Gotzon Garatek hainbat hizkuntzetako atsotitzak batu zituen, eta euskarazkoak 14.458 dira. Honek adierazten digu Euskal Herria kulturan oso aberatsa izan dela, beraz oso tristea izango zen hau galtzen joatea. Esaera zaharren bidez euskarari bultzada handia eman diezaiokegu eta geure ondokoei kultura transmititu. Hortaz, gustatzen zaizkidan esamolde zahar batzuk uzten dizkizuet, bere esanahiarekin batera:
* Gehiago edukiago eta nahiago
Zenbat eta gehiago eduki, orduan eta gehiago nahi dugula esan nahi du atsotiz honek, horrela gizakiaren zuhurkeria adierazten du.
* Gutxiegia eta larregia, beti kaltegarria
Gehiegi zein gutxiegi, biak kaltegarriak dira, muga batzuk izan behar ditugu.
* Urri, baina ongi
Hobe gutxi izatea, baina ona dena.
* Afalondoko kontuak
Gezurrak
* Beltz guztiak ez dira ikatz
Gauzak askotan ez dira diruditen modukoak, pertsonei erreferentzia eginez adibidez.
* Gezurrak hankak motzak ditu
Gezurtiari beti harrapatzen zaio laster.
* Amen: Zu hor eta ni hemen
Eztabaida batean bata bestearekin ados ez dagoenean eztabaidari amaiera emateko.
* Otsoa aipatu eta otsoa atean
Pertsona batetaz hizketan ari zarenean eta hori ezustean agertzen denean.
* A ze parea, karakola ta barea!
Denbora elkarrekin pasa ohi duten bi pertsonek ohitura eta akats berdinak egiten dituztenean erabiltzen da esamolde hau.
* Bildots izan orduko, ardi izan
Oso azkarra dena
* Arranoak lumak behar, txepetxak ere bai
Nahiz eta pertsona zein animali bakoitza desberdinak izan, guztiek dituzte behar berberak.
* Kalean uso etxean otso
Kalean oso atsegina den eta gero etxean maltsurra. Ezin gara itxuraz fidatu!
* Ohitura gaiztoa, berandu ahaztua
Ohitura txarra behin hartuta zaila da uztea.
* Otsoak otsoari gaitzik ez, eta lapurrak lapurrari laztan
Gaiztoak euren artean errespetatu egiten dira.
* Zakur zaunkaria nekez hozkaria
Azken finean asko ohikatzen duenak gero gutxien egiten duena izaten da.
* Zenbat buru, hainbat aburu
Pertsona bakoitza bere iritzi propioa du.
* Putza izan ez eta puzkerra izan nahi
Ez gara daukagunarekin konformatzen.
* Xoxoak beleari ipurbeltz
Beti saiatzen gara geure errakuntzen zergaitia besteengan ikusten.
* Dagonean bonbon, ez dagonean egon
Gauzak momentuan disfrutatu.
* Hil arteraino bizi, han arte ez izi
Lasaiago hartu bizitza
* Etxeko sua etxeko hautsez estali behar da.
Etxeko arazoak etxean gorde.
* Asko daki zaharrak, erakutsi beharrak
Adineko pertsonak oso jakintsuak dira eta besteei irakasteko asko dakite.
* Urak dakarrena, urak darama
Zoriz datorrena etorri den bezala badoa.
* Asko balio du indarrak, gehiago buru azkarrak
Azkarra izatea indartsua izatea baino askoz gehiago balio du.
* Askoren mina, tontoen atsegina.
Askoren gaitzak memeloen kontsolamendua baino ez dira.
* Dezagun gutxi dezagun beti.
Egiten dugun gutxi hori beti egin dezagun.
* Eroriz ikasten da oinez.
Gauzak txarto eginez ikasten da ondo egiten.
* Gaur hitza eman, bihar haizeak eraman
Promes bat ez denean betetzen.
* Geroa, alferraren leloa
Alferrak beti uzten ditu gauzak gero egiteko.
* Non gogoa, han zangoa
Gogoz egiten dena lortu egiten da.
* Zaldia joan ta mando etorri
Esaera zaharrak modu askotan landu daitezke. Bi aukera proposatzen ditut:
1- Esaera zaharraren zati bat paper zati batean idatzi, eta falta zaion zatia beste paper batean. Horrela, zati bakoitza zeinekin doan asmatu beharko dute.
2- Esaera zaharrak begien aurrean izanik, baten esanahia azaldu eta zein atsotitzi erreferentzia egiten dion asmatu beharko dugu.
Hizkuntzari, piperra eta gatza!!
Gaurkoan, ahozko trebetasuna lantzeko jarduera bat proposatzen dut. Jarduera honen bidez hainbat aspektu landuko ditugu:
Gau batean, herriko ardi batzuk hilda agertu ziren. Hurrengo egunean, Blaik muturra odolez zikinduta zeukan eta herriko guztiek berari bota zioten errua. Maria eta Ikerrek, ordea, ezin zuten sinistu eta eztabaidetan igaro zituzten hurrengo egunak. Aldiz, hiru gau pasa eta berdina gertatu zen: ardiak hilda agertu ziren eta Blai berriro ere muturra zikindurik. Birritan ez zuten pentsatu herrikoek: PUM! PUM! Bi tiro eman eta Blai hil zuten.
